De Pavlov-reactie
Door Claudia Wijnants- Crama
Mensen zijn zich er nauwelijks van bewust, dat hun mening geheel is gebaseerd op
eigen ervaringen en/of dingen die zij dénken te weten. Daardoor wordt er vaak vrijwel geheel automatisch gereageerd op gebeurtenissen of stellingen. Máár gedrag en reacties kunnen gestuurd worden. Dit werd toevallig ontdekt door de Russische
fysioloog Ivan P. Pavlov (1849-1936). Tot op heden, worden reacties als gevolg van ‘voorprogrammering’ (dus voorspelbaar) nog steeds ‘Pavlov-reactie’ genoemd.
Experiment
met honden
Als onderdeel van zijn onderzoek naar spijsvertering, wilde Pavlov de speekselproductie van honden –bij toediening van voeding- meten. Hij ontdekte hierbij dat de honden al begonnen met kwijlen, voordat zij het voedsel
überhaupt kregen. Zelfs wanneer hij deed alsof hij ze iets zou geven, gebeurde dit al.
Vervolgens voegde hij iets toe aan het experiment; namelijk het rinkelen van een belletje vlák voordat hij de honden eten gaf. Nadat hij dit slechts enkele
keren gedaan had, merkte Pavlov op, dat de honden al begonnen te kwijlen terwijl zij slechts het belletje hoorde rinkelen. Het voedsel hoefde hier dus niet eens aan te pas te komen. Ze waren vanaf dat moment dus ‘voorgeprogrammeerd’, oftewel; ze
werden geprikkeld door het rinkelende belletje, waarop hun logische en automatische reactie (kwijlen) volgde.
Automatische associatie
Wat Pavlov ontdekte wordt ‘klassieke conditionering’
genoemd, wat neerkomt op het leren van voorwaardelijke reflexen. Dit kan, net als het hierboven omschreven voorbeeld, worden toegepast op dieren, maar net zo goed op mensen. Er wordt een willekeurige prikkel gebruikt om een (gewenste) reactie te bewerkstelligen.
Een dergelijke reactie wordt dan niet zozeer bewust gevormd, maar komt tot stand door de ‘conditionering’. Het brein is namelijk ontstellend goed in het leggen van automatische associaties.
Automatische
piloot
Het leren van een associatie is simpel voor een gezond brein. Het afleren is echter een heel ander verhaal. Dat vraagt om een bepaalde soepelheid van het brein en is niet zo gemakkelijk. Vooral het loslaten van associaties
op basis van een emotie, zijn erg lastig af te leren. Je zou het misschien wel kunnen vergelijken met een vicieuze cirkel, dat is ook iets waar je maar moeilijk uitstapt. Of een vastgeroeste gewoonte, die op automatische piloot wordt uitgevoerd.
Voorgeprogrammeerd
Mensen vertonen veel vaker een Pavlov-reactie dan zij zich (bewust) realiseren. Want iemand kan immers uitsluitend reageren met de kennis die hij/zij heeft, kán zelfs
niet anders reageren. Het kenmerk van een dergelijke reactie is, dat men niet door heeft automatisch te reageren op een voorgeprogrammeerd en/of incompleet beeld ergens van.
Het principe van de Pavlov-reactie kan zelfs worden toegepast om mensen te
motiveren én… om gewenst gedrag uit te lokken!